Wstrząs anafilaktyczny to gwałtowna i niebezpieczna reakcja ogólnoustrojowa na kontakt z jakimś czynnikiem. Może mieć ona charakter alergiczny lub niealergiczny. U alergików jej przyczyną może być lek, jad owadów lub pewien rodzaj pokarmu. W przebiegu wstrząsu anafilaktycznego występuje często obniżenie ciśnienia tętniczego krwi oraz niemożność oddychania. Objawy te są bezpośrednią przyczyną zagrożenia życia chorego. Z tego powodu alergik powinien zawsze mieć ze sobą ampułkostrzykawkę z adrenaliną, która jest lekiem z wyboru. Jakie są wytyczne alergologów do leczenia wstrząsu anafilaktycznego?
Wstrząs anafilaktyczny rozpoznaje się na podstawie typowych dla niego objawów. W postępowaniu ratunkowych reakcja ta wymaga szybkości działania. Im wcześniej od kontaktu z alergenem pojawi się wstrząs, tym cięższe i groźniejsze są jego symptomy. Najkrótszy czas od styczności z bodźcem do zatrzymania krążenia krwi upływa po dożylnych farmaceutykach i użądleniach owadów. Jak wygląda postępowanie w przypadku reakcji anafilaktycznej?
Wstrząs anafilaktyczny – na czym polega?
Anafilaksją nazywamy ciężką, potencjalnie zagrażającą życiu, natychmiastową reakcję nadwrażliwości. Pojawia się ona po kontakcie z danym bodźcem. Objawia się pokrzywką, rumieniem, obrzękiem tkanek, skurczem oskrzeli lub biegunką. O wstrząsie anafilaktycznym mówimy, gdy w wyniku reakcji alergicznej u chorego występuje dodatkowo niedostateczny przepływ krwi przez tkanki. Są one niewystarczająco zaopatrzone w tlen i substancje odżywcze. Jednocześnie usuwanie produktów przemiany materii jest zaburzone. Jest to stan realnie niebezpieczny dla życia alergika. W wyniku styczności z alergenem następuje u niego aktywacja przeciwciał IgE, które wpływają na degranulację komórek tucznych i bazofilów. Polega ona na uwolnieniu mediatorów stanu zapalnego, takich jak histamina, cytokiny czy heparyna. Substancje te są bezpośrednio odpowiedzialne za wystąpienie objawów wstrząsu. U osób zagrożonych anafilaksją przeciwciała IgE utrzymują się na stałym, podprogowym poziomie. Wzrost ich stężenia ponad ten próg wyzwala silną reakcję.
Wstrząs anafilaktyczny – objawy
Anafilaksja obejmuje szereg objawów, które pozwalają na szybkie jej rozpoznanie. Dotyczą one układu oddechowego, przewodu pokarmowego, układu krążenia i skóry. Kontakt z alergenem powoduje wystąpienie rumienia, pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego. U chorego może pojawić się świąd spojówek i ślinotok. Część chorych doświadcza chrypki, duszności i kaszlu. Świszczący oddech i niemożność mówienia mogą sygnalizować zagrożenie życia poprzez uduszenie. U niektórych chorych w wyniku anafilaksji pojawiają się nudności, bóle brzucha i biegunka. Wstrząs anafilaktyczny wiąże się także z zaburzeniami układu krążenia. Następują wtedy zaburzenia rytmu i niedokrwienie serca, a u 35% chorych także gwałtowny spadek ciśnienia. Skóra chorego staje się blada, chłodna i spocona. Ostatecznie dochodzi do utraty przytomności, a nawet zgonu.
Co jest przyczyną wstrząsu anafilaktycznego?
Najczęstszą przyczyną wstrząsu anafilaktycznego u dzieci jest żywność. Wystąpić on może nawet po pierwszym spożyciu danego pokarmu. Objawy mogą pojawić się przez orzeszki ziemne, pszenicę, owoce morza, mleko, jajka czy sezam. W Azji anafilaksję często powoduje ryż i ciecierzyca. Dorośli częściej doświadczają wstrząsu wywołanego przez jad owadów. Owady, które są przyczyną alergii, to zazwyczaj osy, pszczoły, szerszenie, trzmiele oraz pluskwiaki z podrodziny Triatominae. Gwałtowną reakcję może wywołać również większość farmaceutyków. Zdarza się ona po zażyciu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, środków kontrastowych, cytostatyków czy insuliny. Dla alergików niebezpieczne mogą być też antybiotyki, takie jak tetracyklina, cefalosporyny czy penicylina. Największe niebezpieczeństwo niosą leki podane dożylnie.
Wstrząs anafilaktyczny – leczenie wytyczne
W przypadku wystąpienia u alergika wstrząsu anafilaktycznego należy przerwać narażenie na czynnik, który do niego doprowadził. Następnie pacjent lub osoba przeszkolona aplikuje choremu adrenalinę w mięsień uda za pomocą ampułkostrzykawki. w razie braku poprawy czynność powtarzamy po 5-15 minutach. Po aplikacji adrenaliny koniecznie wzywamy pogotowie. Pacjent powinien zażyć leki antyhistaminowe, jeżeli wcześniej zostały one przepisane przez lekarza. Osoba z niewydolnością oddechową powinna pozostać w pozycji siedzącej. Przy spadku ciśnienia tętniczego należy chorego położyć na plecach i unieść do góry jego nogi. Dla nieprzytomnego, lecz oddychającego pacjenta korzystne jest ułożenie na boku. W razie zatrzymania oddechu lub krążenia osoba towarzysząca alergikowi musi podjąć czynności reanimacyjne. Każdy przypadek wstrząsu anafilaktycznego wymaga co najmniej 8-godzinnej obserwacji w szpitalu.
Reakcja anafilaktyczna – i co dalej?
Wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego jest bezwzględnym wskazaniem do wizyty u alergologa. Za pomocą wywiadu klinicznego i testów diagnostycznych lekarz ustali, co było czynnikiem wywołującym reakcję. Diagnostyka polega na oznaczaniu miana swoistych przeciwciał IgE w próbce krwi. Niekiedy stosuje się także testy skórne. Należy uważać na ryzyko wystąpienia wstrząsu podczas badania. Dlatego zawsze powinno być ono przeprowadzane pod fachową opieką. Gdy wiemy, jaki alergen może wywołać u nas anafilaksję, musimy go unikać. W przypadku alergii pokarmowej oznacza to stosowanie ścisłej diety eliminacyjnej. Pamiętajmy, by uważnie czytać etykiety kupowanych produktów. Jeśli przyczyną wstrząsu był jad owadów, musimy unikać chodzenia boso po trawie czy używania słodkich perfum wabiących owady. Warto rozważyć odczulanie, które opiera się na przyjmowaniu stopniowo zwiększanej dawki alergenu w celu wytworzenia tolerancji organizmu. Alergik musi zawsze mieć przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną oraz leki antyhistaminowe, jeżeli zalecił je lekarz.
Karolina Solga
