Szerszeń to największy przedstawiciel rodziny osowatych w Europie Środkowej. Występuje pospolicie w całej Polsce, w szczególności w okolicy ludzkich siedzib. Wielkość owada waha się między 21 mm (samce) do nawet 35 mm (królowa). Jad szerszeni jest porównywalny do jadu pszczół czy os. Niestety, większe żądło i obecność acetylocholiny powoduje silniejszy ból i pieczenie po użądleniu. Jad pojedynczego szerszenia nie jest niebezpieczny dla zdrowego człowieka. U alergika użądlenie może wywołać jednak wstrząs anafilaktyczny, który zagraża jego życiu. Czy owad ten jest groźny w ciepłe zimy?
Po użądleniu szerszenia, pszczoły lub osy w krajach europejskich rocznie umiera od 2 do 40 alergików. Za reakcję alergiczną odpowiadają białka i peptydy obecne w ich jadzie. Na alergię narażone są w szczególności osoby mające częsty kontakt z tymi owadami, w tym pszczelarze. Szerszenie czy osy często zakładają gniazda na strychach lub w altankach ogrodowych. Trudno przewidzieć, kiedy nastąpi ich użądlenie. Z tego powodu osoby uczulone zawsze powinny mieć przy sobie ampułkostrzykawki z adrenaliną.
Szerszeń a alergia na jad owadów
Jad owadów służy im do walki z przeciwnikami, takimi jak inne owady czy większe zwierzęta. Jest wprowadzany do organizmu po wkłuciu żądła w skórę. Pszczoła atakuje tylko raz, ponieważ po ugryzieniu zostawia żądło w skórze i ginie. Osa i szerszeń mogą atakować kilkakrotnie, przy czym ten drugi wstrzykuje znacznie większą ilość jadu. Wywołuje przez to silniejsze reakcje alergiczne. U zdrowego człowieka użądlenie jest przyczyną bolesności, świądu, pieczenia i obrzęku skóry. Objawy te wywołane są przez toksyczne właściwości składników jadu. Niebezpieczny jest atak wielu owadów naraz. Zdarza się on, gdy usiłujemy samodzielnie usunąć ich gniazdo. Niestety, osoby uczulone na jad owadów mogą doświadczyć wyjątkowo przykrych, a niekiedy groźnych dla życia symptomów alergii. Wstrząs anafilaktyczny występuje nawet po pojedynczym użądleniu owada. Alergia na jad nie jest wrodzona. Rozwija się pod wpływem wcześniejszego kontaktu z toksynami szerszeni, os czy pszczół.
Wstrząs anafilaktyczny po użądleniu szerszenia
U osób uczulonych na jad owadów mogą pojawić się mniej nasilone objawy alergii. Niekiedy pojawia się jedynie odczyn zapalny lub obrzęk w miejscu użądlenia. Choć słabe dolegliwości nie są zazwyczaj groźne, mogą być niebezpieczne, jeżeli owad zaatakował okolice twarzy lub szyi. Alergicy zagrożeni są też uogólnioną reakcją anafilaktyczną, która może poskutkować zgonem. W jej przebiegu początkowo występuje rumień, pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy. Towarzyszą im duszności, wymioty i biegunka. Niekiedy dochodzi do gwałtownego spadku ciśnienia i omdlenia. Stan zdrowotny po użądleniu szerszenia lub innego owada ocenia się według pięciostopniowej skali. Miejscowy obrzęk większy niż 10 cm nie stanowi powodu do niepokoju. Pokrzywka, lęk i złe samopoczucie to objawy drugiego stopnia. Wymagają konsultacji z alergologiem. Wymienione wcześniej symptomy wstrząsu anafilaktycznego przypisane są do stopni trzeciego, czwartego i piątego. Są bezwzględnym wskazaniem do podania adrenaliny i wezwania pogotowia.
Alergia na jad owadów – jak ją rozpoznać i leczyć?
Diagnostyka alergii na jad owadów przeprowadzana jest co najmniej 4 tygodnie po reakcji alergicznej wywołanej użądleniem. Wykorzystuje się punktowe testy skórne, testy śródskórne oraz oznaczanie poziomu przeciwciał IgE z krwi. Nie ma możliwości wykonania testów profilaktycznie. Badania wykonuje się jedynie w celu potwierdzenia albo wykluczenia IgE-zależnej reakcji na jad owadów. Rozpoznane uczulenie w połączeniu z przebytą reakcją anafilaktyczną jest wskazaniem do przeprowadzenia odczulania. Polega ono na podawaniu alergikowi stopniowo zwiększanych dawek alergenu w celu wytworzenia tolerancji. Jest to terapia skuteczna, lecz długotrwała, trwająca od 3 do 5 lat. Osoby uczulone powinny mieć przy sobie leki antyhistaminowe, sterydy raz ampułkostrzykawki z adrenaliną. Wstrzykuje się ją domięśniowo w boczną powierzchnię uda do 15 minut po użądleniu.
Czy szerszeń jest groźny w ciepłe zimy?
Szerszeń to owad, który zakłada gniazda blisko ludzkich zabudowań. Niekiedy zamieszkuje opuszczone ule, altanki i budki lęgowe dla ptaków. Atak następuje, gdy zbliżymy się do gniazda, a szerszenie poczują się zagrożone. Dlatego napotkanie ich roju powinno skłonić nas do powolnego wycofania się. Ważne jest, żebyśmy w ich obecności nie wykonywali gwałtownych ruchów oraz zakryli wrażliwe miejsca na ciele. Zimę przeżywają jedynie zapłodnione królowe. Wiosną poszukują one nowego miejsca na gniazdo. Początkowo same opiekują się potomstwem, które następnie przepoczwarzają się w robotnice. Pod koniec lata rój szerszeni może liczyć nawet 700 osobników. Wtedy też najłatwiej te owady spotkać. Ciepłe zimy mogą sprawić, że królowa prędzej stanie się aktywna i zacznie poszukiwać miejsca na gniazdo. Jednak prawdopodobieństwo, że nas użądli, jest dosyć niewielkie. Wysokie temperatury w zimowe miesiące mogą za to sprzyjać przetrwaniu większej liczby samic szerszeni. Staje się to problemem na wiosnę i lato, gdy pojawia się bardzo dużo tych owadów.
Karolina Solga
