Nasz system immunologiczny to sprawny mechanizm, który ma na celu eliminację chorobotwórczych mikroorganizmów. Aby do tego doszło, musi precyzyjnie rozpoznać, który czynnik środowiskowy jest dla naszego organizmu potencjalnie szkodliwy. Takie czynniki nazywamy antygenami. Są to najczęściej białka, będące elementem groźnej bakterii czy wirusa. Za ich rozpoznawanie odpowiedzialne są swoiste przeciwciała. To właśnie ich rola jest niebagatelna w uczuleniu na produkty spożywcze. Alergia pokarmowa to nic innego, jak nadmierna reakcja naszego organizmu na pewne związki zawarte w jedzeniu. Wywołuje ona szereg nieprzyjemnych dolegliwości, związanych z walką organizmu z alergenem. Jak sobie z nią radzić?
Alergizujący pokarm jest traktowany przez nasz układ odpornościowy jak wróg, którego należy się pozbyć. Przeciwciała IgE rozpoznają antygeny w nim obecne i aktywują komórki tuczne. Te wydzielają wtedy czynniki inicjujące proces zapalny, w tym histaminę. W wyniku jej działania pojawiają się u nas przykre objawy ze strony układu pokarmowego i oddechowego czy skóry. Jak im zaradzić?
Alergia pokarmowa – czym jest?
Alergia pokarmowa jest reakcją naszego organizmu na kontakt z uczulającym pokarmem. Najczęściej występuje u nas reakcja natychmiastowa, związana z przeciwciałami IgE. Rozpoznają one konkretny alergen, rozpoczynając proces powstawania stanu zapalnego. Objawy nie pojawiają się przy pierwszym kontakcie z danym pokarmem. Wtedy dopiero nasz organizm uczula się na niego i zapamiętuje antygen dzięki limfocytom B, produkującym przeciwciała. Następna styczność z produktem sprawi, że alergen zostanie rozpoznany i pojawią się przykre symptomy alergii. Pokarm może wywołać również uczulenie typu kompleksów immunologicznych. Antygeny wiązane są wtedy przez przeciwciała IgG, a ich kompleksy częściowo odkładają się w różnych narządach organizmu. Wywołują w ten sposób niespecyficzne objawy na kilka godzin lub nawet dni po spożyciu danego artykułu.
Uczulenie na produkty spożywcze a nietolerancja pokarmowa
Alergia na produkty spożywcze często mylona jest z nietolerancją pokarmową. Choć obydwa te schorzenia wiążą się z objawami występującymi po spożyciu konkretnych pokarmów, ich mechanizm jest zupełnie inny. Alergia wiąże się z nadmierną reakcją układu odpornościowego. Za to nietolerancja pokarmowa wynika z braku jakiegoś enzymu, który dokonuje przemian w zjedzonym produkcie w celu jego strawienia. Taki pokarm zalega w żołądku, wywołując przykre objawy – gazy, biegunkę, wzdęcia czy skurczowy ból brzucha. Najczęściej spotykanym typem tej dolegliwości jest nietolerancja laktozy. Laktoza to cukier mleczny, który w żołądku powinien być rozkładany na galaktozę i glukozę przez laktazę. Brak tego enzymu jest typowy dla 20-40% Polaków, w Afryce dotyczy nawet 70% osób. Nieco rzadziej występuje nietolerancja glutenu, czyli mieszaniny białek roślinnych obecnej w zbożach. Schorzenie to nazywane jest celiakią i prowadzi do uszkodzenia jelit i zaburzeń trawienia.
Objawy alergii pokarmowej
Objawy alergii pokarmowej mogą dotyczyć przewodu pokarmowego, ale także skóry czy układu oddechowego. Symptomy ze strony jelit to biegunki, brak apetytu, zaparcia, wzdęcia, ból brzucha i mdłości. Alergik może skarżyć się na uczucie pełności i problemy z połykaniem. Niekiedy pojawiają się u niego wymioty oraz refluks przełykowy, który polega na cofaniu się treści żołądka do przełyku. Także układ oddechowy może gwałtownie zareagować na spożycie alergenu przez chorego. Może rozwinąć się u niego nieżyt nosa, przewlekły kaszel czy zapalenie uszu. Niekiedy występuje napad astmy, któremu towarzyszą duszności i świszczący oddech. Objawy skórne alergii pokarmowej obejmują za to pokrzywkę, wysypkę, świąd skóry czy obrzęk okolic jamy ustnej. Najniebezpieczniejszą reakcją na antygeny pokarmowe jest wstrząs anafilaktyczny, który jest stanem zagrożenia życia. Występuje zazwyczaj po spożyciu przez alergika orzechów, ryb lub białka jaja kurzego.
Alergia pokarmowa – jak sobie z nią radzić?
Zarówno w przypadku alergii natychmiastowej, jak i opóźnionej, leczenie polega w głównej mierze na wyeliminowaniu z diety uczulającego produktu. Dalsze spożywanie go spowoduje tylko nasilenie objawów. Dieta eliminacyjna powinna mieć również element rotacji. Co to znaczy? Gdy alergik usuwa pewne produkty z jadłospisu, ma tendencje do zastępowania ich jednym, konkretnym artykułem. Zaczyna opierać na nim całą swoją dietę, co prowadzi do kolejnego uczulenia, tym razem na ten substytut. Rotacja ma temu zapobiec. Polega ona na jedzeniu określonych produktów zastępczych co 4 dni. Gdy jednego dnia wszystkie posiłki opieramy o ryż lub płatki kukurydziane, rezygnujemy z nich na kolejne 3 dni. Musimy również pamiętać, by baczną uwagę zwracać na etykiety produktów. Zaskakująco wiele z nich zawiera składniki, które mogą nas uczulać. Na szczęście producenci zobowiązani są do wyróżnienia nazw alergenów na opakowaniu, więc łatwo ich unikać.
Leczenie alergii pokarmowej
Dieta eliminacyjno-rotacyjna jest najlepszym sposobem na radzenie sobie z alergią pokarmową. Niestety, niekiedy choroby alergiczne współwystępują ze sobą, przez co trudno je kontrolować tylko za pomocą zmiany jadłospisu. W takich przypadkach alergolog zapisuje nam zazwyczaj środki farmakologiczne: leki antyhistaminowe lub glikokortykosteroidy. Chorzy mający silne uczulenie na orzechy, owoce morza czy niektóre przyprawy powinni nosić ze sobą ampułkostrzykawkę z adrenaliną. Nieuważne spożycie alergenu może wywołać u nich wstrząs anafilaktyczny, który zagraża ich życiu. Domięśniowe podanie adrenaliny jest wtedy skuteczną metodą ratunku. Alergii pokarmowej nie należy bagatelizować, ponieważ nieleczona może prowadzić do nasilenia objawów i powikłań. Aby zminimalizować ryzyko, musimy trzymać się diety eliminacyjnej i zaleceń lekarza.
Karolina Solga
